Vorige week maakte de OESO de resultaten bekend voor ‘creatief denken’. Daarbij onderzoeken ze of leerlingen creatieve ideeën kunnen bedenken die leiden tot oplossingen van bepaalde problemen, verschillende ideeën voor problemen kunnen bedenken en of dat ze bestaande ideeën kunnen evalueren en verbeteren. Binnen Europa zitten de Vlaamse leerlingen bij de top voor creatief denken. Belangrijke noot daarbij is dat er veel verschillen zijn tussen de leerlingen. In de krant vroeg een pedagoog zich af of je creatief denken wel kon leren. Het antwoord is ja. Creatief denken is geen talent waar je mee geboren wordt. Je kunt creatiever leren denken. Het is daarenboven een cruciale vaardigheid voor leerlingen die terechtkomen in een samenleving met complexe uitdagingen waar ze dagelijks out-of-the-box zullen moeten kunnen denken. Het is dus logisch dat scholen hen daarin versterken. De resultaten in Vlaanderen mogen dan wel positief zijn, in heel wat scholen kan creatief denken meer aan bod komen. Leerlingen maar ook leraren, directies, beleidsmedewerkers hebben er belang bij om creatief te kunnen denken. Zeker nu er dagelijks veel meer uitdagingen hun pad kruisen dan pakweg twintig jaar geleden.

Je brein als inspiratievat

Net als dat je kennis nodig hebt om nieuwe kennis te kunnen creëren, heb je bij creatief denken grondstof nodig waarmee je aan de slag kunt gaan. Die grondstof is inspiratie in allerlei vormen. Je voegt eerst inspiratie aan je brein toe om er nadien - vaak onder een andere vorm en op een later moment – ideeën uit te halen. Een van die manieren om je inspiratievat te vullen, is goed leren observeren. Anders leren kijken en interessante dingen - die misschien nog niet meteen bruikbaar zijn - opslaan in je brein voor later. Dat kan bijvoorbeeld op volgende manieren:

- Een prikbord in de leraarskamer waar je inspirerende artikels ophangt

- Op bezoek gaan bij andere scholen

- Een onderwijsevent zoals sett bijwonen

- Een nieuwsbrief met interessante blogartikels, linken en video’s

- Op schoolreis naar het buitenland gaan

- Deelnemen aan professionele netwerken over de schoolmuren heen

- Een bibliotheek met interessante boeken, tijdschriften en artikels

- Bij elkaar gaan observeren in de les en nadien uitwisselen

- Eens kijken hoe andere sectoren zoals de zorg het doen

Echt observeren vraagt een andere manier van kijken. Heel wat mensen kijken nog zonder te zien. Veel interessante dingen liggen soms verborgen in volle zicht. Door een kijkwijzer met verschillende aandachtspunten mee te geven tijdens schoolbezoeken, kun je leraren helpen om meer te observeren dan ze normaal zouden hebben gezien. Je kijkt immers vaak met een bepaalde focus. Door die focus te veranderen, kun je nieuwe dingen ontdekken die je eerst niet zag. Een leuke techniek is straatjutten, ontwikkeld door Richard Stomp. Daarbij ga je met je fototoestel in aanslag naar buiten, bijvoorbeeld naar een bepaald plek waar je mogelijke innovatieve ideeen verwacht. Je kijkt verwonderd met de ogen van een kind. Als je iets grappigs of interessants, dan neem je een foto. Achteraf probeer je het concept achter die foto te achterhalen en dat concept te gebruiken om een eigen idee mee te ontwikkelen.

“Scroll eens door je foto’s op je smartphone en bedenk met een van je foto’s een idee voor je school”

Ideeën uit je inspiratievat halen

Hoe vertaal je nu die inspiratie in concrete ideeën? Een van de manieren om de ideeën uit je brein te halen, is vlot kunnen associeren. Associëren is het leggen van verbindingen, het maken van koppelingen en het leggen van relaties tussen het ruwe materiaal in je brein en alle informatie erbuiten. Veel associëren zorgt dat je brein soepel wordt. Het is vergelijkbaar met een sportieve prestatie. Daarvoor moet je ook heel regelmatig je spieren trainen. Voor mentale prestaties moet je je breinspieren ook oefenen. Wie snel, vlot en veel verbindingen kan leggen, zal later, als hij een uitdaging of probleem wil aanpakken, veel gemakkelijker oplossingen kunnen bedenken. Enkele manieren waarop je dat kunt oefenen:

- Som in een minuut zo veel mogelijk woorden op die beginnen met een bepaalde letter

- Begin met de laatste letter van een woord telkens een nieuw woord

- Vorm zo snel mogelijk een zin met de letters van een nummerplaat

- Maak woordslangen: begin met een willekeurig woord en associeer daarop verder

- Maak verhalen met de titels van de nummers van een muziekplaat

- Kies vijf willekeurige objecten en maak er een verhaal mee.

Creatieve mindset

Belangrijk bij creatief denken, is hoe je naar situaties kijkt. Je kunt er op twee manieren naar kijken: als een advocaat van de duivel (‘ja maar …’) of als een kritische vriend (‘ja en …’). Nog te vaak gaan ideeën verloren omdat iemand bij het aanhoren van een idee al meteen begin op te noemen wat fout kan gaan. Ideeëndoders zijn zeer nefast voor een innovatiecultuur in een school. Je kunt mensen wel bewust maken van hun gedrag en je kunt hen ook zeggen dat het nu nog te vroeg is hiervoor maar dat ze later in het proces hun bezwaren gaan kunnen uiten.

“Hang een ‘idea killers’ poster in de leraarskamer of maak een eigen schooleigen ideeënbooster ”

Je kunt deze ideeëndoders ook omdenken en ze positief en versterkend maken:

Afbeelding links: COCD / afbeelding rechts: EduNext (getekend door Axelle Vanquaillie)

pAS het creatief proces TOE

Creatief denken heeft nood aan structuur. Dit kan via drie stappen:

1. Definieer de uitdaging of het probleem

2. Bedenk zoveel mogelijk ideeën zonder rem of oordeel

3. Selecteer de beste ideeën en realiseer ze

Vaak staan we niet lang genoeg stil bij de uitdaging en vliegen we er meteen in. Het is raadzaam om na te denken over het waarom van de uitdaging en te kijken of dit wel degelijk de uitdaging is, of ze voldoende concreet geformuleerd is en of er misschien meerdere uitdagingen onder schuilen.

Soms slaan we ook stap 2 over en beginnen we meteen met de uitwerking van een eerste idee terwijl misschien nog iemand een beter idee heeft. Door iedereen aan bod te laten komen, vergroot je de kans op meer en betere ideeën en voelt iedereen zich ook gehoord.

Tot slot is het ook belangrijk om ideeën te groeperen, te selecteren, uit te werken en uit te proberen. Als ideeën gerealiseerd worden, zorgt dit voor energie en vergroot dit de kans dat mensen verder creatief gaan nadenken.

“Denk tijdens een brainstorm eerst individueel en in stilte na. Schrijf je ideeën op en wissel die nadien één voor één met elkaar uit”

Hoe doen jullie het op vlak van creatief denken?

Creatief denken is een van de elementen van het vierledig transformatierad. Het is een belangrijke teamvaardigheid en een hefboom voor verandering. Leraren die creatief kunnen denken, gaan meestal vlotter met vernieuwing om. Van een probleem maken ze een uitdaging.

EduNext heeft een rubric ontwikkeld waarbij je kunt nagaan in welke mate je de teamvaardigheid creatief denken op school al ontwikkeld hebt. Dit zijn enkele vragen waar je over kunt nadenken:

• In welke mate schenken jullie op school aandacht aan creatief denken?

• In welke mate moedigen jullie in jullie school out-of-the-box denken aan?

• In welke mate kunnen leraren hun oordeel uitstellen (niet te snel 'ja maar')?

• In welke mate stellen jullie afremmende patronen/gewoontes in vraag?

• In welke mate zijn jullie vaardig in creatief denken? (uitdaging herformuleren, divergeren, convergeren, creatieve technieken)

• In welke mate doen jullie aan co-creatie en beschikken jullie over tools om dat te ondersteunen?

• In welke mate leren jullie jullie leerlingen creatief denken?

Via de indicatoren uit de rubric kun je dan nagaan hoe je op elk van de criteria kunt groeien.

Meer info?

Wil je hierover meer weten? Zin in een workshop of deeltraject? Contacteer Dirk De Boe op dirkdeboe@edunext.be of bel Dirk op 0474/949448